Hamza KOCATEPE
Denizli Valiliği Avrupa Birliği Proje Ofisi
Mutlu ALKAN
Denizli İl Özel İdaresi Strateji Geliştirme Müdürlüğü
Ümit AKTAŞ
Denizli İl Özel İdaresi Strateji Geliştirme Müdürlüğü
GİRİŞ
Denizli ili, Türkiye’nin İstanbul, İzmir, Bursa vb. geleneksel sanayi ve ticaret merkezleri dışında, tekstil sektörünün öncülüğüyle hızlı gelişme sağlayan Anadolu illerinden biridir. Denizli’de, Her iki imalatçıdan biri 10’un üzerinde işçi çalıştırmaktadır. Sanayici ve üretici bir kent olmanın bir anlamda tescili olan sanayi sicil belgelerinin sayısı, Denizli’deki imalat sanayinin gücü konusunda önemli noktalara işaret etmektedir. Bu bağlamda Denizli’de üretim yapan 1.762 adet firma bulunuyor ve bunların 907’si ondan fazla işçi çalıştırmaktadır. DPT’nin kentlere ilişkin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik sıralaması verilerine göre Denizli, ülke genelinde 12. sırada yer almaktadır. Denizli’nin 2011 yılı toplam ihracatı 2.6 milyar dolardır. Denizli havzasındaki Hierapolis ve Laodekia gibi büyük antik kentler, tarihsel dönemlerde meydana gelen kuvvetli depremlerden etkilenmiş ve yıkılmışlardır. Bu ihtişamlı antik kentleri yıkan, yerle bir eden tarihsel büyük depremlerin kaynağı olan faylar üzerinde gelecekte tekrar büyük depremlerin olması muhtemeldir. Çünkü bölge, sismik olarak aktiftir ve faylar üzerinde gerilmeler her geçen gün birikmektedir. Dahası, Denizli’deki sanayi kuruluşlarının büyük bir çoğunluğu prefabrik yapı olup; bu yapılar, oluk bağlantıları mafsallı (moment aktarmayan) olan taşıyıcı sisteme sahiptirler. Bilim adamları, bu tür yapıları son derece riskli olarak görmektedirler. Acı deneyimlerine sahip olduğumuz Adana-Ceyhan ve Büyük Marmara depremleri sanayi üzerinde büyük hasarlara sebep olmuştur.
1990’larda kamu yatırımlarının azalması, kamu yatırımlarında “zaman” kavramının yitirilmesi ve giderek yükselen enflasyonun baskısıyla prefabrikasyon teknolojisi, hızlı yapım isteyen, büyük açıklıklara gereksinim gösteren ve finansmanı hazır olan özel sektör tarafından sanayi yapılarının üretiminde kullanılan bir teknoloji olmuştur. Prefabrikasyon teknolojisi yapı üretiminde en çok sanayi yapılarında kullanılmaktadır. Sanayi yapılarının % 85-90’ı bu teknoloji ile yapılmaktadır. Genellikle, prefabrike betonarme elemanlar, tek başlarına depremde hasar görmeyecek kadar yüksek malzeme kalitelerine ve üstün dayanım gücüne sahiptir. Fakat, bağlantılarının mafsallı olması ve bir diyaframın olmaması bu yapıların depremde ağır hasarlar görmesine neden olmaktadır.
AMAÇ
Bu çalışmada elimizde mevcut olan haritalar, 1900 yılından itibaren meydana gelmiş büyüklüğü 4 ve üzerinde depremlerin episantrları, mevcut afet yönetim unsuru lokasyonları ve sanayi bölgelerine ait can damarı sistemleri verileri kullanılarak mevcut kısıtlar altında risk bölgelerinin sanayi bölgeleri odaklı ele alınması amaçlanmıştır. Çalışma, Denizli’de bulunan politika karar vericilere, karar destek parametreleri, işletmelere kuruluş yeri seçiminde rehber ve jeolojik kaynaklı afetlerden toplumun daha az etkilenmesine yönelik bir kaynak niteliğine ulaşması amaçlanmaktadır.
Bu çalışmada elimizde mevcut olan haritalar, 1900 yılından itibaren meydana gelmiş büyüklüğü 4 ve üzerinde depremlerin episantrları, mevcut afet yönetim unsuru lokasyonları ve sanayi bölgelerine ait can damarı sistemleri verileri kullanılarak mevcut kısıtlar altında risk bölgelerinin sanayi bölgeleri odaklı ele alınması amaçlanmıştır. Çalışma, Denizli’de bulunan politika karar vericilere, karar destek parametreleri, işletmelere kuruluş yeri seçiminde rehber ve jeolojik kaynaklı afetlerden toplumun daha az etkilenmesine yönelik bir kaynak niteliğine ulaşması amaçlanmaktadır.
VERİLER ve YÖNTEM
Depremlerin oluşumu ve tektonik faaliyetler arasında doğrudan bir ilişkinin bulunduğu çok eskiden beri bilinmektedir. Deprem episantrlarının yeryüzündeki sistemli dağılımlarının daha etraflı incelenmesi ile yeryuvarlağının tektoniği daha iyi anlaşılmaya başlamıştır. Dünyada oluşan tüm depremlerin %90 kadarı tektonik kökenlidir. Bu nedenle depremlerin episantrları aktif tektonik birimlerin üzerinde ya da çok yakınlarında yer almaktadır. Dolayısıyla herhangi bir bölgede yer alan depremlerin lokasyonları haritalanacak olursa aktif tektonik birimler en iyi şekilde ortaya konulabilecektir. Episantr dağılım haritalarının aktif tektonik bölgeler ile sakin bölgelerin belirlenmesinde iyi bir gösterge olması nedeniyle bu haritalar bazen depremsellik haritaları olarak ta adlandırılır.
Bu çalışmada;
- MTA’nın diri Fay Hatları Raster Paftalarından Denizli ilinin barındırdığı fay hatları çizgisel olarak vektörize edilmiştir. Daha sonra yine aynı altlıktan yararlanılarak fay zonları kapalı alan olarak vektörize edilmiştir.
- 1900’den günümüze kadar bölgede meydana gelen magnitude değeri 4 ve 4’ten büyük deprem kayıtlarının episantr noktaları haritalandırılmış ve voronoi diyagramı üretilmiştir. Elde edilen voronoi hücrelerinin alansal büyüklüğüne (yüzölçümü) göre aralık tanımlı tematik harita oluşturulmuştur. Doğal kırılım yöntemine göre 3 adet aralık tanımı ile aralık tanımlı tematik harita elde edilmiştir. Denizli belediyesi tarafından yapılan 1/25 000 ölçekli çevre düzeni planından Konut Dışı Kamu Çalışma Alanı, Sanayi Bölgesi, Merkezi İş Alanı, Küçük Sanayi Bölgesi niteliği ile planlanan alanlar çevre düzeni planı projesinden süzüldü.
- İl Afet Acil Yardım Planında belirtilen acil kurtarma unsurlarının (Toplanma merkezleri, giyim-gıda-çadır depoları, yemek dağıtım merkezleri vb.) coğrafi konumları kapalı alan nesneleri ile vektörize edildi.
- Afet durumunda öncelikli olarak görev alacak kamu kurumları ile kullanım şekline bağlı öneminden dolayı bazı kamu kurumlarının konumları noktasal olarak vektörize edildi.
Depremlerin oluşumu ve tektonik faaliyetler arasında doğrudan bir ilişkinin bulunduğu çok eskiden beri bilinmektedir. Deprem episantrlarının yeryüzündeki sistemli dağılımlarının daha etraflı incelenmesi ile yeryuvarlağının tektoniği daha iyi anlaşılmaya başlamıştır. Dünyada oluşan tüm depremlerin %90 kadarı tektonik kökenlidir. Bu nedenle depremlerin episantrları aktif tektonik birimlerin üzerinde ya da çok yakınlarında yer almaktadır. Dolayısıyla herhangi bir bölgede yer alan depremlerin lokasyonları haritalanacak olursa aktif tektonik birimler en iyi şekilde ortaya konulabilecektir. Episantr dağılım haritalarının aktif tektonik bölgeler ile sakin bölgelerin belirlenmesinde iyi bir gösterge olması nedeniyle bu haritalar bazen depremsellik haritaları olarak ta adlandırılır.
Bu çalışmada;
- MTA’nın diri Fay Hatları Raster Paftalarından Denizli ilinin barındırdığı fay hatları çizgisel olarak vektörize edilmiştir. Daha sonra yine aynı altlıktan yararlanılarak fay zonları kapalı alan olarak vektörize edilmiştir.
- 1900’den günümüze kadar bölgede meydana gelen magnitude değeri 4 ve 4’ten büyük deprem kayıtlarının episantr noktaları haritalandırılmış ve voronoi diyagramı üretilmiştir. Elde edilen voronoi hücrelerinin alansal büyüklüğüne (yüzölçümü) göre aralık tanımlı tematik harita oluşturulmuştur. Doğal kırılım yöntemine göre 3 adet aralık tanımı ile aralık tanımlı tematik harita elde edilmiştir. Denizli belediyesi tarafından yapılan 1/25 000 ölçekli çevre düzeni planından Konut Dışı Kamu Çalışma Alanı, Sanayi Bölgesi, Merkezi İş Alanı, Küçük Sanayi Bölgesi niteliği ile planlanan alanlar çevre düzeni planı projesinden süzüldü.
- İl Afet Acil Yardım Planında belirtilen acil kurtarma unsurlarının (Toplanma merkezleri, giyim-gıda-çadır depoları, yemek dağıtım merkezleri vb.) coğrafi konumları kapalı alan nesneleri ile vektörize edildi.
- Afet durumunda öncelikli olarak görev alacak kamu kurumları ile kullanım şekline bağlı öneminden dolayı bazı kamu kurumlarının konumları noktasal olarak vektörize edildi.
BULGULAR
Denizli kent Merkezinin konumu incelendiğinde;
- Diri fay hatları ile konumsal ilişkisi: Yaklaşık paralel doğrultuda kırıklı çok sayıda fay hattının yakınında bir kentleşme olduğu görülmektedir.
Denizli kent Merkezinin konumu incelendiğinde;
- Diri fay hatları ile konumsal ilişkisi: Yaklaşık paralel doğrultuda kırıklı çok sayıda fay hattının yakınında bir kentleşme olduğu görülmektedir.
Harita 1
- Deprem episantr konumları ile ilişkisi: Bu çalışmada kullanılan deprem episantr konum bilgileri ile çakıştırıldığında, deprem episantr konumlarına Voronoi diyagramı uygulandığında il merkezini içine alan geniş bir alanda magnitude değeri 4 ve 4ten büyük depremlerin konumsal yakınlıkla daha sık tekrarlandığı görülmektedir. Alansal büyüklüğü (yüzölçümü) küçük olan çok sayıda voronoi hücrelerinin belirli bir lokasyonda komşuluk ilişkisi ile toplanması, özellikle irdelenmesi gerekli bölgeleri işaret etmektedir.
- Çalışma kapsamında incelenen 1 / 25 000 ölçekli çevre düzeni planındaki sanayi ve çalışma alanlarının konumları kent merkezinin kuzey kısmındadır. Depremlerin konumsal yakınlıkla en sık tekrarlandığı bölgelerden biri de yine kent merkezinin kuzey-kuzey doğu tarafında (çoğunlukla kentsel yerleşim alanının dışında) yer almaktadır. Ayrıca söz konusu bölge, Denizli’de meydana gelen büyük depremlerin çoğunlukla kaynağı olan Pamukkale fay zonu ile çakışmaktadır.
Denizli İli Afet Planı ve Afet yönetim unsurları incelendiğinde;
- Afet Yönetim unsurlarının konumsal dağılımı, kent merkezi yerleşim alanının ağırlıklı olarak doğu-güney doğu bölgelerinde olduğu tespit edilmiştir. Hâlbuki bu çalışmanın konusu olan endüstriyel üretim alanlarının konumsal dağılımı kent merkezi yerleşim alanının kuzey tarafında yer almaktadır.
- Afet Yönetim unsurlarının konumsal dağılımı, kent merkezi yerleşim alanının ağırlıklı olarak doğu-güney doğu bölgelerinde olduğu tespit edilmiştir. Hâlbuki bu çalışmanın konusu olan endüstriyel üretim alanlarının konumsal dağılımı kent merkezi yerleşim alanının kuzey tarafında yer almaktadır.
SONUÇ
Çalışma sonucunda Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak endüstri bölgesi ve yakın çevresinde oluşabilecek deprem ve deprem kaynaklı tehlikelere bağlı zarar azaltmaya yönelik yönetim planı, afet yönetim unsurları lokasyon haritalarına bakıldığında;
• Sanayi yapıları deprem riski altındadır
• Afet yönetim unsurları konut bazlı planlandığından sanayi bölgeleri çıplak kalmıştır.
• Afetlere hazırlık anlamında yapılan planlama yüzeyseldir.
• Afet planlamasında ekonomik bakış açısı göz ardı edilmiştir.
• Mevcut sanayi bölgelerinin taşınması mümkün olamadığı ve Denizli çanağının konumu dolayısı ile sanayi bölgelerinde uygulanması gereken temel önlemler;
1. Afet müdahale unsurlarının sanayi bölgeleri odaklı konumlandırılması
2. Sanayi binalarının afet için güçlendirilmesi
3. Çalışanların bilinçlendirilmesi
4. Yerel mevzuatta düzenlemelere gidilmesi
5. İşleteme sigorta araçlarının yaygınlaştırılması gerekmektedir.
Çalışma sonucunda Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak endüstri bölgesi ve yakın çevresinde oluşabilecek deprem ve deprem kaynaklı tehlikelere bağlı zarar azaltmaya yönelik yönetim planı, afet yönetim unsurları lokasyon haritalarına bakıldığında;
• Sanayi yapıları deprem riski altındadır
• Afet yönetim unsurları konut bazlı planlandığından sanayi bölgeleri çıplak kalmıştır.
• Afetlere hazırlık anlamında yapılan planlama yüzeyseldir.
• Afet planlamasında ekonomik bakış açısı göz ardı edilmiştir.
• Mevcut sanayi bölgelerinin taşınması mümkün olamadığı ve Denizli çanağının konumu dolayısı ile sanayi bölgelerinde uygulanması gereken temel önlemler;
1. Afet müdahale unsurlarının sanayi bölgeleri odaklı konumlandırılması
2. Sanayi binalarının afet için güçlendirilmesi
3. Çalışanların bilinçlendirilmesi
4. Yerel mevzuatta düzenlemelere gidilmesi
5. İşleteme sigorta araçlarının yaygınlaştırılması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
1-Muhammet Akaydın, Turkay Gözlükaya, Tarihten Günümüze Denizli Konfeksiyon ve Tekstil Sanayii, Editör Nihal Yayla, Ekonomi Yazıları İçinde, Pamukkale Üniversitesi Yayınları No:22,Ankara,2010,s.251
2-Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü Verileri-İl Brifing Raporları
3-Mehmet Utku, Denizli Depremleri Bir Fay Gelişimi Örneği, Depreme Sempozyumu,23-25 Mart 2005,S.78
4-Ömer Aydan, Halil Kumsar, 2003 Buldan Depremlerinin Özellikleri ve Hasar Gören Yenice (Denizli) Roma Yeraltı Mezarlarına İlişkin Bir Değerlendirme, Mühendislik Jeolojisi Bülteni, Sayı: 20 (61-73)s.63
5-Ali Haydar Kayhan, Mafsallı Prefabrik Yapılar İçin Hasar Ve Ekonomik Kayıp Yöntemi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi),Denizli,2008, s.14.
6-Ali Emre Karahan, Türkiye’deki Prefabrike Betonarme Sanayi Yapılarının Performans Değerlendirmesinde Dolgu Duvar Etkisinin İncelenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi),Isparta,2008, S.3.
7-Hasan Kaplan,Vd., Prefabrik Endüstri Yapılarının Güçlendirmesi İçin Yeni Bir Yöntem, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. Cilt 24, No 4, 2009,659-665,S.660
8-Volkan Gökçe, Güneybatı Türkiye’de Depremsellik ve Deprem Tehlike Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta,2007, s.1
1-Muhammet Akaydın, Turkay Gözlükaya, Tarihten Günümüze Denizli Konfeksiyon ve Tekstil Sanayii, Editör Nihal Yayla, Ekonomi Yazıları İçinde, Pamukkale Üniversitesi Yayınları No:22,Ankara,2010,s.251
2-Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü Verileri-İl Brifing Raporları
3-Mehmet Utku, Denizli Depremleri Bir Fay Gelişimi Örneği, Depreme Sempozyumu,23-25 Mart 2005,S.78
4-Ömer Aydan, Halil Kumsar, 2003 Buldan Depremlerinin Özellikleri ve Hasar Gören Yenice (Denizli) Roma Yeraltı Mezarlarına İlişkin Bir Değerlendirme, Mühendislik Jeolojisi Bülteni, Sayı: 20 (61-73)s.63
5-Ali Haydar Kayhan, Mafsallı Prefabrik Yapılar İçin Hasar Ve Ekonomik Kayıp Yöntemi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi),Denizli,2008, s.14.
6-Ali Emre Karahan, Türkiye’deki Prefabrike Betonarme Sanayi Yapılarının Performans Değerlendirmesinde Dolgu Duvar Etkisinin İncelenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi),Isparta,2008, S.3.
7-Hasan Kaplan,Vd., Prefabrik Endüstri Yapılarının Güçlendirmesi İçin Yeni Bir Yöntem, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. Cilt 24, No 4, 2009,659-665,S.660
8-Volkan Gökçe, Güneybatı Türkiye’de Depremsellik ve Deprem Tehlike Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta,2007, s.1
